Roy Donders zorgt voor nieuwe taal van Tilburg

'Tilburg is aan het ver-RoyDonders-en!' schreef taalvriendin Ans van den Nieuwenhuijzen-Kuijters nadat ik een foto van een plaatselijk rioolbedrijf op Twitter en Facebook had geplaatst. Het Tilburgse bedrijf heeft namelijk een nieuwe naam bedacht: 'Uw Riolist van het Zuiden'. Het blijkt Riolering Jonkers te zijn, die als werkgebied in geheel Brabant opereert. En in plaats van dat ze werkelijk in Tilburg-Zuid zijn gestationeerd - evenals Roy Donders - zit Jonkers in de Kapelmeesterlaan en de Perisostraat. Uiterst Tilburg-Noord.

Maar daarover gaat dit artikel niet. Want zoals in de titel gezegd: door Roy Donders krijgen we nieuwe taal. Naast 'riolist' kent ondertussen heel Nederland de 'Roykes' evenals de 'huispakken', de ´glitters´ en de 'pajjètjes'. De 'Roykes' heten op z'n Tilburgs gewoon 'wòrstenbrôojkes meej kaatespèk' en de 'huispakken' van Roy noemden we in de jaren tachtig op zijn half-Engels een 'joggingpak'.

Toen ik medio november door Giel Beelen werd geïnterviewd i.v.m. de prijs voor het project 'Taal van Tilburg', kwam zoals ik al verwachtte de vraag of Roy Donders wel echt Tilburgs sprak. Voorafgaand aan het interview bekeek ik enkele fragmenten op You Tube. Wat me daarin opviel was dat Roy het 'stads meej Haajkaants' gebruikt. Hier en daar horen we Tilburgse klanken, maar daar staat tegenover dat hij ook gewoon de Nederlandse taal gebruikt. 'Het probleem is natuurlijk om aan goeje huispakken te komen.' Slechts één woord verraadt hier zijn Tilburgse komaf. En: 'Hoelang duurt het vurdèsse overal in de winkels hangen? Tot dè iedereen ze wir heej?' Gevolgd door: 'Ik wil uniek zijn.' Giel Beelen wilde me laten zeggen dat Roy geen echte Tilburger was of niet echt Tilburgs sprak.

Maar woorden als 'logo', 'ontwerpen', 'huispakken' en 'pajjètjes' ....Het was er allemaal nog niet in het Tilburg van de 19e eeuw. Geen wonder dus dat deze woorden nog niet zijn opgenomen in het Tilburgse dialect. Ik ga ze zelf alvast maar toevoegen aan onze in-2012-zelf-aangelegde-woordenlijst. Want wie weet, overleven ze de tand des tijds en worden ze over 100 jaar wel als typisch Tilburgs beschouwd. En mocht nou de huispakkenlijn van Roy Donders helemaal niet lukken, dan kan hij nog altijd gaan kiezen voor een ander beroep: dat van riolist.

Wèmme teete krèège

Zo met de feestdagen wellicht een passelijke blogpost ten aanzien van de Tilburgse taol in relatie tot de textielindustrie! Een menukaart die ik van archiefcollega Ans Holman in handen kreeg; gevonden tussen allerlei archivalia. Volgens Ans zou deze kaart afkomstig zijn van 'Henri Nannink, projectleider bij Dröge'.

De achterkant is van textiel: een groen lapje waar ondertussen de mottengaatjes in zitten. Het lapje is op de vier hoeken vastgezet met een nietje. Bovenaan een tekeningetje van een meisje dat een boek in haar hand houdt, waarop 'latijn' en 'grieks'. Een inmiddels roestige paperclip houdt het plaatje en de kaart bijeen. De voorkant is meer interessant. Een blaadje uit een kasboek, gezien de roze en blauwe lijnen en het ruitjespapier. Met een typmachine zijn de letters in hoofd- en kleine letters getikt.

Deze menukaart bevat nogal wat woorden die iets vertellen over het bedrijfsleven in het jaar 1946, zo net na de oorlog. 'Siestuaasie-sloaike' .... Is het een stand van zaken zo richting het eind van het jaar?  Dan zijn er wat zakelijke woorden verwerkt in diverse gerechten: 'RUIL' in de rollade, 'theoriesaus', 'durberekeningsgruunte', 'medezeggingschap' in de moes en 'zaokemeensche-pudding'.

Het afgelopen jaar gaf Regionaal Archief Tilburg al eerder een soort speurpuzzel op naar een lijk dat in de Boterhal had gelegen. Ed Schilders dook daarvoor in de archieven en kwam enkele dagen later met de oplossing van het mysterie. Hij 'verweet' het archief dat de puzzel toch niet zo moeilijk was geweest en dat we zelf dat ook wel hadden kunnen vinden. Beste Ed, maar wellicht ook andere door-deze-menukaart-getriggerden, voel je vrij om in ons archief te komen zoeken. Wellicht kan een van jullie dit 'Wemme teete krège' wat meer context geven.

AaBe (zonder Ce) van Tilburg

Je verwacht misschien dat hier een AaBeCe van het Tilburgs verschijnt. Vorig jaar deed Ed Schilders dat echter al met zijn publicatie 'Van Aajkes tòt Zaandkèùl'. Maar het AaBe (zonder Ce) waar ik in dit blog op duid, kan wellicht ook als 'taal van Tilburg' worden beschouwd. Want bij het noemen van het begrip 'AaBe' weten alle Tilburgers meteen waar we het over hebben: AaBe, een sterk merk.

Uit het persbericht van het TextielMuseum: Zo’n vijftig jaar geleden was de Tilburgse wollenstoffen en –dekenfabriek AaBe in heel Nederland een begrip. Iedereen had thuis wel een behaaglijke wollen deken van AaBe. Niet alleen de producten waren bekend, ook het sociaal beleid van de fabriek was decennialang een voorbeeld.
AaBe, Wollenstoffen- en Wollendeken Fabrieken wordt in 1929 door Adolf van den Bergh opgericht. Je ziet de restanten van de fabriek nog aan de Fatimastraat. AaBe beleefde economisch geweldige jaren. Zelfs in de jaren dertig die beschouwd worden als crisisjaren.  Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelt het bedrijf zich zelfs tot ‘Neerlands grootste dekenfabriek’ met bijna 1500 werknemers. Naast dekens behoren kleding- en uniformstoffen tot het assortiment. Eind jaren 1960 breken zware tijden aan. Reorganisaties, (mislukte) saneringen en ontslagen volgen. In 1978 richt het sterk verkleinde Aabe een succesvolle afdeling op, die zich richt op de productie van brandvertragende stoffen voor de vliegtuigbranche. Ook de dekens zijn niet buiten beeld. In 1996 volgt na een faillissement een doorstart die leidt tot een nieuwe naam: Aabe Textiles. In afgeslankte vorm verhuist het naar een bedrijventerrein. Slechts acht jaar later moet het definitief zijn poorten sluiten. De 38 werknemers worden ontslagen. De naam leeft echter voort in de handelsfirma AaBe Textiles Trading, die zich nog steeds met (veel) succes richt op de ontwikkeling van hoogwaardige wollen dekens.


In de tentoonstelling in het TextielMuseum komen al deze aspecten aan bod in zes thema´s: de voorgeschiedenis, AaBe vol in bedrijf 1929 – 2006, Wollen dekens, maar ook meer…, het sociale klimaat, Promotie en de AaBe gebouwen nu. De beroemde AaBe klok, dekens, stoffen, stalenboeken, ontwerpen, foto’s en films, portretten, beelden van de fabriek en nog veel meer worden uit de rijk gevulde kast van het museum gehaald.

Publieksactiviteit
Voor de expo is het TextielMuseum nog op zoek naar voorwerpen en verhalen. heb je een verhaal én een AaBe product, kom dan naar de registratiedagen in het TextielMuseum en wie weet wordt het opgenomen in de tentoonstelling AaBe, een sterk merk! Dit hoeven niet alleen dekens te zijn trouwens! Het TextielMuseum verzamelde een groot aantal objecten uit de geschiedenis van AaBe. Maar er zijn ongetwijfeld nog veel meer mooie dingen gemaakt of overgebleven uit de lange historie van de fabriek. Het museum doet daarvoor een oproep aan het publiek om voorwerpen mee te brengen en deze te voorzien van verhalen. In een registratielab fotografeert het museum de objecten en worden de verhalen toegevoegd aan het digitale ‘Geheugen van Tilburg’. De mooiste voorwerpen krijgen een plaats in de vitrine in de tentoonstellingsruimte.

De Registratiedagen vinden plaats op 29 en 30 november 2013, 18 januari 2014. 13.00 – 16.00 uur in de bibliotheek. Je ontvangt gratis entree voor het TextielMuseum. 

Op deze Facebookpagina zie je alvast enkele foto's ..
www.textielmuseum.nl

Kontwèèrk en ènteldarm ... transcripties Tilburgs dialect

De Dialectprijs die de stad Tilburg vorige week ten deel viel, heeft onze taalactiviteiten weer een impuls gegeven. Vorig jaar zetten CuBra / Ed Schilders en Hans Hessels al een samenwerking in, namelijk om dialectbandjes uit de jaren '60 en '70 te transcriberen. Hessels die tweemaal het Tilburgs Dikteej heeft gewonnen, kan als geen ander de gesproken taal omzetten in geschreven tekst. Ed Schilders zet de audiofragmenten met de bijbehorende teksten online op CuBra. Hierdoor ontstaat een uniek taalwerk á la Meertensinstitituut waar we als Tilburgers weer frêet op kunnen zijn. In bijgevoegd fragment hoort u Toon en Toos Bertens.

De onderwerpen gaan vooral over varkens, runderen en vlees: Slagerijen, Varkens- en runderslachters, Melktoer, Manufacturen, Paard en kar, Slachthuis, Kalfkoeien, Markten in Rotterdam, Zeeland en Den Bosch, Koeien lossen, Hitsige stieren, Slachten en villen, Ingewanden, Waarmerken, Thuisslachten,  Keuringsdienst, Varkenshaar, Schoonmaken, Frutblaos, Paardenslagers Stierenslachten, Buitenslachters, Nuchtere kalveren, Gat kussen, De Kaojen Hoek, Zaadballen, Opvangen bloed, Slachtafval, Medicijnen, Koosjer slachten, Vastendag, Joodse slagers, Tilburgse slagers, Leuren met de koeien, Etalageweek, Tuberculose, Markten

Een van de fragmenten uit het interview
“Dan sneede gij zak zègge van aachtere, boove de koej wier dè durgeslaon, zak zègge, dè kontwèèrek zogezeej, dòr aachter witte wèl, èn dan, jè, dan moeste diejen ènteldèèrem deröt haole èn dan lòsmaoken èn doen èn dan viel er hil dieje pèns, die viel in êene keer in diejen bak neer!”
 

 

Dialectprijs Erfgoed Brabant

Erfgoed Brabant reikte op 13 november 2013 voor het eerst een Dialectprijs uit. Het winnende project was de Taal van Tilburg, van Stadsmuseum Tilburg.

De jury: 'De Taal van Tilburg is enorm veelzijdig in zijn aanpak: het heeft een grote educatie-component, er is een tentoonstelling samengesteld, er is een boek gepubliceerd, er is onderzoek gedaan, bronnen werden gedigitaliseerd … te veel om op te noemen werkelijk. De Taal van Tilburg was sterk gericht op participatie: op allerlei manieren werden verschillende groepen van de Tilburgse bevolking betrokken bij of in aanraking gebracht met een van de deelprojecten. Daarmee is meteen ook gezegd dat het publieksbereik heel breed geweest is, zodat De Taal van Tilburg ook mensen die niets met dialect hebben gedwongen heeft toch eens stil te staan bij de waarde van de taal van de stad.  De Taal van Tilburg is zeer vernieuwend; er is in nieuwe vormen gewerkt (ik denk o.a. aan het twitter-onderzoek, en  het werk van rapper Timmietex) op een creatieve wijze  die als voorbeeld kan dienen voor andere plaatsen in Brabant en daarbuiten. Tot slot, en dat maakt de Taal van Tilburg ook heel bijzonder, is het project niet zo maar gericht geweest op het behoud van dialect. Dat klinkt misschien raar, als we het over een dialectprijs hebben, mar de Taal van Tilburg heeft het Tilburgse dialect behandeld als onderdeel van de taal van Tilburg, als onderdeel van taalvariatie, als onderdeel van de meertalige samenleving die Tilburg als grote stad in Brabant nu eenmaal is. Daarmee geeft de Taal van Tilburg het dialect een kans voor de toekomst, als onderdeel van onze cultureel diverse samenleving.'

 

Eindstand aanvullingen Woordenboek Tilburgse Taal



 

3358 aanvullingen. Dat blijkt de eindstand te zijn van het aantal Tilburgse teksten waarmee het on line ‘Woordenboek van de Tilburgse Taal’ (WTT) het afgelopen halfjaar is uitgebreid.

 



Ed Schilders presenteert het digitale `Woordenboek van de Tilburgse Taal`

op CuBra tijdens de Taal van Tilburgdag op 16 nov. 2012.

Foto: Breedveld



De aanvullingen werden mogelijk gemaakt door Stadsmuseum Tilburg in het kader van het project ‘Taal vanTilburg’. Het reeds bestaande woordenboek – gebaseerd op de zeer omvangrijke verzameling dialectwoorden van Wil Sterenborg – kon daardoor uitgebreid worden met de meer dan drieduizend citaten uit het werk van Tilburgse auteurs. Het WTT is daardoor het eerste woordenboek van een Nederlands stadsdialect geworden waarin het dialect ook in geschreven vorm geboekstaafd is. Tilburg blijkt op dat gebied een opmerkelijk rijke traditie te hebben met geschreven teksten tussen 1870 en 2012. De aanvullingen betreffen  citaten uit verhalen, gedichten, columns, feuilletons, liedteksten, en heemkundeartikelen. Voor de aanvullingen werd geput uit het werk van 21 schrijvers. Van  tegenwoordig vrijwel onbekende  auteurs als Naarus, Jan Jaansen, Gieleke, Kis-ke, en Lowie van Dorrus Misters, tot  schrijvers die nog steeds  in het stadsdialect publiceren: Piet van Beers, Henriëtte Vunderink, Elie van Schilt, Jos Naaijkens, en Tillie B.  Tijdens het onderzoek is ook een aantal woorden aan het licht gekomen dat tot nu toe niet bekend was in de Tilburgse woordenboeken. Juffersnuutjes bijvoorbeeld, een kleine, gele, zoete appel; kalido (hoofd); stichtendonker (stikdonker); natteneerke (net heertje); kremieleke (kruimeltje); en ponnie in de betekenis van dienstmeid.

'Taal van Tilburg Dag' blijkt theater succes

Heerlijke middag met speeches en hilarische acts in de bieb

De slotmanifestatie Taal van Tilburg Dag op 16 november was snel uitverkocht. Het bleek een middag vol verleidingen. Met een tiental sprekers die binnen het kwartier hun talige punt maakten. Wederom het bewijs dat Taal echt niet saai is. Frank van Pamelen praatte en rapte de middag super vlot aan elkaar. Met optredens van een beroepsproleet, rapper, performer, stadsdichter, het Stadsmuseum, oud journalisten en professoren werden alle onderdelen van de Taal van Tilburg belicht. Hilariteit en diepgang wisselden elkaar af.



Het publiek rapte mee met Timmietex, trachtte antwoorden te geven op moeilijke Tilburgse Taal Kwiz vragen van Ferry van der Zaande, knikte instemmend terwijl Jace van de Ven het Tilburgs ABC presenteerde, lachte hartelijk om Brabo Neger, imiteerde Paul Spapens en de oude boeventaal en luisterde aandachtig naar de wetenschappelijke inzichten van de professoren Jos Swanenberg en Arnoud-Jan Bijsterveld.
De uitleg van Petra Robben van het Stadsmuseum maakte nog eens duidelijk hoe veelzijdig de Taal van Tilburg blijkt te zijn. Interessant was ook de presentatie van de CUBRA site door Ed Schilders en het afsluitende 'Taal van Tilburg gedicht' door stadsdichter Esther Porcelijn. Een ware performance. Een bijzondere samenstelling van Tilburgse Taal Iconen.

Stadsmuseum Tilburg heeft misschien een trend gezet die een mooie spin off kan genieten. Esther Porcelijn gaat literaire avonden organiseren in De NWE vorst en 013. Weer iets moois voor een breed publiek. Op onderstaande foto de hele line up, met uitzondering van TimmieTex die al richting Antwerpen voor een nieuw optreden was.





 Meer informatie over het project zie www.taalvantilburg.blogspot.com